Napels kent een aantal kleurrijke personages die onlosmakelijk met de stad zijn verbonden. Een van de opvallendste is zonder twijfel Pulcinella. Je komt hem overal tegen: als souvenir in winkeltjes, op muurschilderingen in de steegjes van het historisch centrum, of zelfs als levende straatartiest die de geest van de stad belichaamt. Pulcinella is Napels: grillig, levendig, tegenstrijdig en vol karakter.
Een figuur met een lange geschiedenis
Pulcinella is een personage uit de commedia dell’arte, een theatervorm die ontstond in Italië in de zestiende eeuw. Deze vorm van toneel draaide om vaste typetjes, veelal met maskers, die zowel komisch als kritisch waren. Pulcinella viel meteen op: gekleed in een wit kostuum, met een zwarte halve maskerade en een puntige muts. Zijn gebogen houding, lange neus en krassende stemgeluid maken hem tot een figuur die je niet snel vergeet.
De bedenker van Pulcinella was waarschijnlijk Silvio Fiorillo, een acteur uit de zeventiende eeuw. Hij zou geïnspireerd zijn geraakt door een schilderij van een boer uit Acerra, Puccio d’Aniello, met een uitgesproken profiel: een lange neus, door de zon gebruind gezicht en een spottende blik. De naam Pulcinella is volgens sommigen afgeleid van pulcino, wat ‘kuikentje’ betekent, een verwijzing naar zijn piepende, wat kwakende stemgeluid.
Pulcinella verspreidde zich al snel buiten Napels, en vond een weg naar andere landen, zoals Frankrijk (waar hij veranderde in Polichinelle) en Engeland (waar hij de basis werd voor Mr. Punch in het klassieke poppentheater Punch and Judy). Maar nergens verloor hij zijn Napolitaanse ziel.
Het Napolitaanse karakter in een notendop
Pulcinella is geen simpele nar. Hij is een spiegel van de Napolitaanse ziel, vol tegenstellingen. Hij is zowel dom als sluw, heilig als duivels, man als vrouw, stads als dorps. Dit dualisme weerspiegelt het karakter van Napels zelf – een stad waar tegenstellingen niet botsen, maar naast elkaar bestaan en elkaar versterken.
Hij weet wat lijden is, maar lacht het weg. Hij kent armoede, maar verliest zijn levenslust niet. In zijn dwaasheid zit wijsheid, en in zijn spot vaak een kern van waarheid. Hij neemt geen blad voor de mond, maar weet zich altijd met humor uit benarde situaties te redden. Daarmee is hij het symbool van Napolitaanse overlevingsdrang, van een volk dat ondanks tegenslag altijd weer opstaat.
Symboliek en spiritualiteit
Pulcinella is ook een figuur die balanceert tussen het wereldse en het spirituele. In hem komen oud heidense elementen samen met christelijke symboliek. Hij is een ’tussenwezen’, een figuur van chaos én harmonie, en daardoor bij uitstek geschikt om diepe menselijke waarheden op een speelse manier te verbeelden.
Zijn maskerade – zwart en ondoorgrondelijk – is een schild tegen de wereld, maar ook een manier om het onzegbare toch te kunnen zeggen. Pulcinella spreekt uit wat anderen niet durven, en lacht om wat anderen slechts stil kunnen verdragen. Juist daarom werd hij door het volk zo geliefd en bleef hij relevant, zelfs toen de commedia dell’arte uit de mode raakte.
Een neus vol geluk
Wie door het historisch centrum van Napels dwaalt, komt hem vanzelf tegen: het beeld van Pulcinella in de smalle Vico del Fico al Purgatorio, vlak bij de Via dei Tribunali. Het bronzen beeld, gemaakt door kunstenaar Lello Esposito, trekt dagelijks een stoet toeristen die maar één ding willen: even over zijn neus wrijven. Want dat zou geluk brengen, zeggen ze.
Zijn neus blinkt inmiddels van alle aanrakingen. Het is een soort modern Napolitaans ritueel dat voor even verbindt: locals, toeristen, jong, oud. Een snelle aanraking, een glimlach, een selfie. Misschien werkt het, misschien niet, maar het past perfect bij de magie en de mystiek die Pulcinella al eeuwenlang omringt.
Reisgids Napels
In de digitale reisgids Jouw Local in Napels vind je nog veel meer tips en bijzonderen verhalen en ontdek je de stad als een echte insider. Of je nu wilt genieten van een ontspannen stedentrip of een avontuurlijk weekend, deze gids biedt je alles wat je nodig hebt. Van heerlijke eettips tot unieke verhalen en praktische informatie, je zult Napels beleven als nooit tevoren.
